Ένας ανεκτίμητος θησαυρός

Παρακολουθώ την εξαιρετική εκπομπή της ΕΡΤ2 Φωτεινά Μονοπάτια κάθε Κυριακή στις 10.30 αμέσως μετά τη Θ.Λειτουργία. Δίνω τα θερμά συγχαρητήρια και τις ευχαριστίες μου στην Ελένη Μπιλιάλη, που είναι η εμπνεύστρια, αλλά και η σεναριογράφος και παρουσιάστρια της εκπομπής. Κάθε Κυριακή ένα ταξίδι διαχρονικό, ιστορικό, οπροσκυνηματικό, μια γνωριμία μ' ένα νέο κάθε φορά κομμάτι του ανεκτίμητου θησαυρού της πίστης και της ιστορίας μας, μια άλλη ιερά μονή.

Σήμερα επισκεφθήκαμε την Ύδρα και την Αίγινα.

Ομολογώ πως για την Ύδρα ήξερα μόνο ότι ήταν πατρίδα και έδρα οικονομική του Λάζαρου Κουντουριώτη που βοήθησε βέβαια πολύ στον Αγώνα, αλλά πολέμησε και λυσσαλέα τον Κολοκοτρώνη. Σήμερα γνώρισα τις ιστορικές μονές της Παναγίας Φανερωμένης και του Προφήτη Ηλία. 

Η Μονή του Προφήτη Ηλία και η Ύδρα στα πόδια της 

Ο μοναχός του Προφήτη Ηλία, διηγούμενος την ιστορία της Μονής, δεν δίστασε να μιλήσει για εκείνη την σκοτεινή σελίδα της Ύδρας. Σ' αυτό το μοναστήρι κρατήθηκε φυλακισμένος ο Γέρος του Μωριά από τους αντιπάλους του, Κουντουριώτη, Μιαούλη  και Μαυροκορδάτο, μέχρι που ήρθε ο Ιμπραήμ Πασάς και σάρωσε την Πελοπόννησο  κι έσβησε την Επανάσταση. Τότε τον ελευθέρωσαν για να σώσει την κατάσταση, αλλά ήταν πολύ αργά. Η Πελοπόννησος είχε αλωθεί κι όλα θα πήγαιναν χαμένα αν οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν χτυπούσαν το στόλο του Ιμπραήμ στο Ναυαρίνο.*

Μέσα στο Μοναστήρι της Παναγίας Φανερωμένης υπάρχει Μουσείο στο οποίο μεταξύ των άλλων κειμηλίων φυλάσσεται ο σταυρός του Μιαούλη, ο σταυρός που ύψωνε στο πλοίο του και προσκυνούσε πριν από κάθε απόκοτη ενέργειά του, ναυμαχία, ανεφοδιασμό, σπάσιμο εμπάργκο.

Ο σταυρός στο πλοίο του Μιαούλη,

Σταυρός, πιστών το στήριγμα

Στην Αίγινα άπειρες εκκλησιές , εκκλησάκια, κελλιά και φυσικά η τεράστια Μονή του Αγίου Νεκταρίου, προσκύνημα όλης της ανά τον κόσμο Ορθοδοξίας.

Γιατί τα γράφω όλα αυτά;

Η Ελλάδα μας είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός. Θησαυρός είναι το κουτί, το δοχείο, στο οποίο φυλάσσεται με ασφάλεια κάτι πολύτιμο. Νομίζω δεν είναι δυνατόν να μετρηθούν τα πολύτιμα, τα πανάκριβα "κομμάτια" της πατρίδας μας. Δεν υπάρχει σημείο ελληνικής γης και το πιο απόμερο, σε βουνά, σε γκρεμούς, σε χαράδρες, σε νησιά, σε σπηλιές, που να μην βρεις ένα μοναστήρι ιστορικό ή και νεότερο στο οποίο έχουν αποθησαυρισθεί εκτός από τις προσευχές, την άσκηση και τον αγιασμό των μοναστών και εθνικά γεγονότα καθηλωτικά, και μνημεία της ιστορίας, της παράδοσης, της λαογραφίας, της τέχνης μας. Δεκάδες χιλιάδες οι εκκλησιές, τα εκκλησάκια και τα ξωκλήσια που στεφανώνουν καθε κορφή, που τα βρίσκουμε στους αυλόγυρους των σπιτιών στα νησιά μας, που δίνουν όνομα και γιορτάσι σε γειτονιές στις πόλεις και στα χωριά και στις εξοχές μας. Χώρια τα απομεινάρια της αρχαίας Ελλάδας που ξεπροβάλλουν στα γνωστά κέντρα του αρχαίου πολιτισμού μας αλλά και στα πιο απίθανα μέρη,  θαρρείς στο πουθενά, στη Φιγάλεια για παράδειγμα ή στο Όρραον.

Όλη η Ελλάδα μας ένα Μουσείο ζωντανό, διαδραστικό, σε συνεχή δημιουργία και εξέλιξη!

Ελλάδα δεν είναι μόνο οι φυσικές ομορφιές, που είναι κι αυτές ανεκτίμητες, θείο δώρο!

Πολύ περισσότερο Ελλάδα δεν είναι αυτή η μιζέρια που ζούμε τα τελευταία χρόνια! Ελλάδα δεν είναι ο πνευματικός μας ξεπεσμός, ο ευτελισμός της παιδείας μας που έγινε εκπαίδευση, η αποτίμηση σε χρήμα όλης της ζωής μας, οι πολιτικές αθλιότητες και αναξιότητες. 

Η Ελλάδα είναι ένας ανεκτίμητος θησαυρός!!! Τον γνωρίζουμε; Τον τιμούμε; Τον αγαπούμε;

Καμιά φορά κάτοχοι θησαυρών πεθαίνουν πάμφτωχοι! Ακούμε για ζητιάνους και ρακοσυλλέκτες που όταν πέθαναν, βρέθηκαν ανάμεσα στις βρωμιές και τα ράκη τους μεγάλα χρηματικά ποσά.

Μήπως και στην Ελλάδα αισθανόμαστε και ζούμε ως φτωχοί ενώ κατέχουμε έναν ανεκτίμητο θηασυρό! Μήπως είναι καιρός ν' ανοίξουμε τον θησαυρό μας και να τον απολαύσουμε!!!

*Ο Κολοκοτρώνης μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας ήρθε στην Ύδρα και συμφιλιώθηκε με τον Κουντουριώτη. Αλληλοσυγχωρέθηκαν. Δείγμα κι αυτό ανθρώπων πιστών, με φόβο Θεού και καλλιέργεια ψυχής.

**Ο Μιαούλης ήταν ο ναύαρχος της Επανάστασης με λαμπρές δάφνες νίκης. Έπεσε όμως κι αυτός θύμα εγωισμού και φανατισμού. Το 1831 μετά από μια εξέγερση εναντίον του Καποδίστρια πυρπόλησε την ακριβοπληρωμένη με το δάνειο του Λονδίνου φρεγάτα "Ελλάς", την πρώτη ναυαρχίδα στην ιστορία του πολεμικού μας ναυτικού. Ακολούθησε η δολοφονία του Καποδίστρια.

Η ιστορία μας έχει πολύ ηρωισμό, πολλή εμπάθεια και μια διαρκώς επιπολάζουσα διχόνοια.

Η Παλαιοχώρα, το Άγιον Όρος της Αίγινας, 

κατάσπαρτη από ερειπωμένα εκκλησάκια και ασκηταριά

Ο ναός του Αγίου Νεκταρίου,

ιερό πανορθόδοξο προσκύνημα

ενός Αγίου που υπέμεινε την αδικία και τη συκοφαντία

 ειρηνικά και ανεξίκακα

και δοξάσθηκε από τον Θεό υπερβαλλόντως!

"Νεφύδριόν εστιν και θάττον παρελεύσεται"

T' ουρανού την ομορφάδα 

συνθέτουν τα σύννεφα 

και του ήλιου 

το παιχνιδιάρικο φως.

Στης ζωής μας το ταξίδι

σύννεφα θά 'ρθουν,

θα ξεσπάσουν και μπόρες.

Μα ο ήλιος δεν χάνεται,

και ολόλαμπρος πάλι θα βγει.

Μες στα δύσκολα έλπισε,

στη λιακάδα που θε να ξανάρθει

ολόψυχα πίστεψε,

την ομορφιά του αγώνα σου 

λεπτό προς λεπτό,

και στιγμή τη στιγμή ζήσε! 

Κι ένας άλλος Ήλιος

λαμπερός και θερμός,

αβασίλευτος,

Φως ουράνιο, θεϊκό θα σκορπίσει

και των ματιών και της ψυχής σου τα δάκρυα 

μαλακά, αγαπητικά θα σφογγίσει. (Σ.Κ.)

Σαν σήμερα το τέλος του Τέλου

 

Ανάμεσα στα πολύ γενναία παλικάρια του Μακεδονικού αγώνα ξεχωρίζει ο Καπετάν-Άγρας, ο Εύελπις από τους Γαργαλιάνους της Μεσσηνίας, που άφησε όπως κι ο Παύλος Μελάς το βόλεμα και την καριέρα του και ζήτησε να τοποθετηθεί στον Τίρναβο, δίπλα στα ελληνοτουρκικά σύνορα για να περάσει με την πρώτη ευκαιρία στη σκληρά δοκιμαζόμενη κι απ’ όλους τους γείτονές μας διεκδικούμενη Μακεδονία.  Βάση του αγώνα του έγινε ο Βάλτος, η θρυλική λίμνη των Γιαννιτσών, όπου σιωπηλά αλλά αποφασιστικά παιζόταν η τύχη της Μακεδονίας. Προσωπικός του ορκισμένος αντίπαλος ο αρχικομιτατζής Γιοβάν Ζλατάν.

Η απίστευτα δύσκολη διαβίωση στο Βάλτο με τα κουνούπια και την ελονοσία, με τη φοβερή υγρασία και τη λιγοστή τροφή, με τις ατέλειωτες αγρύπνιες και τις ενέδρες των εχθρών κλόνισαν την υγεία του.

Φεύγει από το Βάλτο, αλλά δεν εγκαταλείπει τον Αγώνα. Τον βρίσκουμε στη Νάουσα με τον γενναίο σύντροφό του τον Αντώνη Μίγκα να αγωνίζεται για την αγαπημένη του Μακεδονία. Αλλά, αν και είναι ικανότατος  στα στρατιωτικά και τον πόλεμο, θα αποδειχτεί πολύ έντιμος κι αγνός κι εύκολο θύμα στη διπλωματία. Βούλγαροι του Βερμίου, υποκινούμενοι από τον Ζλατάν, του προτείνουν κρυφή συνάντηση που θα αποβλέπει στη σύμπραξη και συνεργασία των Ελλήνων με τους Βουλγάρους εναντίον των Τούρκων. Ο Άγρας πέφτει στην παγίδα. Πηγαίνει στη συνάντηση, στην τοποθεσία Ρακόβραχο του Βερμίου, άοπλος με τον φίλο του τον Μίγκα κι άλλα τρία παλικάρια. Οι Βούλγαροι τους συλλαμβάνουν. Αφήνουν ελεύθερα τα τρία παλικάρια και κρατούν τον Καπετάν-Άγρα και τον Αντώνη Μίγκα. Επί τρεις ημέρες τους περιφέρουν στα χωριά της περιοχής, από το Βέρμιο ως το Καϊκακτσαλάν, σαν τρόπαια και λάφυρα νίκης, χτυπώντας, βρίζοντας, εξευτελίζοντάς τους. Στις 7 Ιουνίου του 1907 ακούγεται ότι καταφθάνουν τα παλικάρια του Άγρα για να ελευθερώσουν τον αρχηγό τους. Οι κομιτατζήδες φοβούνται. Για να απαλλαγούν από τους κρατούμενούς τους και να γλιτώσουν οι ίδιοι κρεμούν τους δυο εθνομάρτυρες σε μια καρυδιά του χωριού Τέχοβο κοντά στην Έδεσα, που από τότε ονομάστηκε Καρυδιά. Διατάζουν μάλιστα τους κατοίκους του χωριού να μην πλησιάσουν τα κρεμασμένα κορμιά, να μη διανοηθούν να τα θάψουν. Τα θέλουν κρεμασμένα, τρανές αποδείξεις της θηριωδίας και της ατιμίας τους. Όλοι κλείνονται φοβισμένοι στα σπίτια τους.

Μόνο τρεις γυναίκες, τρεις Μαρίες, τρεις μυροφόρες, επαναλαμβάνουν την ηρωική, τη μεγαλειώδη πράξη της Αντιγόνης της ηρωίδας του Σοφοκλή. Αναλαμβάνουν το φρικιαστικό και ιερό συνάμα έργο του ενταφιασμού των δυο νεκρών ηρώων. Αγνοούν τις οργισμένες φοβέρες των δολοφόνων Βουλγάρων και με κίνδυνο της ζωής τους τη νύχτα καταπιάνονται με το ξεκρέμασμα, τον καθαρισμό, τον νεκροστολισμό και την ταφή τους. Με τη βοήθεια του Καπετάν-Σταφίδα μεταφέρουν τους νεκρούς στο γειτονικό χωριό Βλάδοβο και τους ενταφιάζουν στον περίβολο του ναού του Αγίου Δημητρίου. Δυο μέρες αργότερα τα παλικάρια του Καπετάν-Άγρα παγιδεύουν και εξοντώνουν τον Ζλατάν και τη συμμορία του.

Ο Καπετάν –Άγρας κι ο Αντώνης Μίγκας βρήκαν τραγικό θάνατο, αλλά πέρασαν στην αθανασία των ηρώων και τα ονόματά τους γράφτηκαν ανεξίτηλα στην εθνική μας μνήμη. Ο θάνατός τους έγινε φως για όλους τους Έλληνες. Σε όλους μας πρόσφεραν θησαυρό ανεκτίμητο: την πάγκαλη ελληνική ψυχή τους που την ασφαλίσαμε στης ψυχής μας το μυροδοχείο σαν πολύτιμο κι άσωτο μύρο.

Εσπερινός της εορτής του Αγίου Πνεύματος, ("της γονατιστής"...επί το λαϊκόν)

Εσπερινός της εορτής του Αγίου Πνεύματος, ("της γονατιστής"...επί το λαϊκόν)

Οι ευχές, τις οποίες ακούμε γονατιστοί, είναι συγκλονιστικές, αλλά περνούν επί το πολύ αστόχαστες λόγω της γλώσσας και της κοπώσεως-ιδίως όταν τα γόνατα είναι τραυματισμένα. Ευγνώμων για το "Ανθολόγιον των Ιερών Ακολουθιών του όλου ενιαυτού" το οποίο έχω μπροστά μου, παρακολουθώ και από το κείμενο. Πολλά τα σημεία τα οποία θα ήθελα να συγκρατήσω. Μένω στα εξής:

" ...Ἀλλὰ θαρροῦντες τοῖς οἰκτιρμοῖς σου, κράζομεν· Ἁμαρτίας νεότητος ἡμῶν, καὶ ἀγνοίας μὴ μνησθῇς, καὶ ἐκ τῶν κρυφίων ἡμῶν καθάρισον ἡμᾶς. Μὴ ἀπορρίψῃς ἡμᾶς εἰς καιρὸν γήρως, ἐν τῷ ἐκλείπειν τὴν ἰσχὺν ἡμῶν, μὴ ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς, πρίν ἡμᾶς εἰς τὴν γῆν ἀποστρέψαι, ἀξίωσον πρὸς σὲ ἐπιστρέψαι, καὶ πρόσχες ἡμῖν ἐν εὐμενείᾳ καὶ χάριτι. Ἐπιμέτρησον τὰς ἀνομίας ἡμῶν τοῖς οἰκτιρμοῖς σου, ἀντίθες τὴν ἄβυσσον τῶν οἰκτιρμῶν σου, τῷ πλήθει τῶν πλημμελημάτων ἡμῶν..."

Πώς να μιλήσουμε στον Θεό; Πού να βρούμε το θάρρος; Μπροστά σ' έναν επίγειο άρχοντα δένεται η γλώσσα μας και τρέμουν τα πόδια μας; Πώς να σταθούμε μπροστά στον Θεό και Δημιουργό του παντός και να αρθρώσουμε λόγο;

Στους οικτιρμούς Του βρίσκουμε το θάρρος. Στην απέραντη αγάπη, το έλεος, την άμετρη φιλανθρωπία Του. 

Και τι Του ζητάμε; Να μη θυμηθεί τις αμαρτίες της νιότης και της αγνοίας μας. Η απερισκεψία και το ακαταλόγιστο της νιότης και το άλλοθι της αγνοίας. Ας είναι αυτά τα ελαφρυντικά μας. 

Να μας καθαρίσει από τα κρύφια αμαρτήματά μας, αυτά που δεν τολμάμε ούτε να τα σκεφτούμε, αυτά που τα έχουμε καταχωνιάσει στα βάθη του υποσυνείδητου και δεν τα αγγίζουμε από πόνο ή από ντροπή.

Να μη μας εγκαταλείψη στον καιρό των γηρατειών μας τότε που χάνεται η ισχύς μας η σωματική αλλά και η ψυχική και οι πνευματικές μας δυνάμεις. Αυτό το αίτημα πολύ με συγκινεί γιατί βιώνω αυτόν τον καιρό την κατάπτωση των γηρατειών στην ηλικωμένη μητέρα μας. Πόσο καίριο αίτημα! Το γήρας περικράτησον, όπως λέει ο Μέγας Βασίλειος. Αγκάλιασε τα γηρατειά, Κύριε, και στήριξέ τα!

Μη μας εγκαταλείψεις, Κύριέ μας. Πριν επιστρέψουμε πάλι στη γη από την οποία μας έφτιαξες, αξίωσέ μας να επιστρέψουμε σε Σένα. Πριν μας σκεπάσει η χωμάτινη πατρίδα μας, ας μας δεχθεί η φιλάνθρωπη πατρική αγκαλιά Σου για να βρεθούμε εκεί ασφαλισμένοι, αλλοιωμένοι από την θεότητά Σου, ακριβά εξαγορασμένοι και ελευθερωμένοι από την δουλεία του θανάτου.

Σύγκρινε, Κύριε, τις ανομίες μας με τους οικτιρμούς Σου! Από τη μια η άβυσσος των οικτιρμών Σου, από την άλλη το πλήθος των δικών μας πλημμελημάτων. Η αντιδιαστολή είναι συντριπτική. Όλα τα πλημμελήματά μας είναι τίποτα μπροστά στην άβυσσο των θείων οικτιρμών, αρκεί να τα ρίξουμε σ' αυτήν. Μόνο αυτό ζητάει από μας ο Θεός: να Του χαρίσουμε τις αμαρτίες μας, δηλαδή τη ζωή μας!

Υπέροχες ευχές γραμμένες από φωτισμένους, δηλαδή αγιοπνευματικούς ανθρώπους, που αγκαλιάζουν όλη μας την ύπαρξη και την ασφαλίζουν στα χέρια του Θεού, αν δεν μείνουν μόνο όμορφα λόγια και ακούσματα, αλλά γίνουν το αδιαπραγμάτευτο βίωμά μας.

Ψυχοσάββατο, για τους κεκοιμημένους ή για τους ζωντανούς;

Ψυχοσάββατο σήμερα της Πεντηκοστής. Κάναμε κόλλυβα, δώσαμε για μνημόνευση τα ονόματα των κοιμηθέντων συγγενών και φίλων, παρακαλέσαμε τον Θεό να τους αναπαύσει εν χώρα ζώντων, εν σκηναίς δικαίων και να τους συναριθμήσει μετά αγίων. Ημέρα των προαπελθόντων σήμερα, αλλά και μια εξαιρετική ευκαιρία δικού μας αναστοχασμού και αξιολόγησης της ζωής μας, των αξιών μας, των στόχων μας, των μεριμνών μας.

 Πολύ βοηθητική η ακολουθία της ημέρας. Διαλέγω δυο από τα πολλά στοχαστικά τροπάρια: (Από τους Αίνους)

"Πάντες οἱ τῷ βίῳ προστετηκότες, δεῦτε ἐν τοῖς τάφοις ἐξεστηκότες, ἐγκύψατε, ἴδετε τοῦ κόσμου τὴν ἀπάτην, ποῦ νῦν τοῦ σώματος τὸ κάλλος, καὶ ἡ δόξα τοῦ πλούτου; ποῦ δὲ ἡ ἔπαρσις τοῦ βίου; ὄντως μάταια πάντα· διὸ κράξωμεν πρὸς τὸν Σωτῆρα· Οὓς ἐξελέξω ἐκ τῶν προσκαίρων ἀνάπαυσον, διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος".

Όλοι εσείς οι κολλημένοι σ' αυτήν την πρόσκαιρη ζωή,

ελάτε έξω, ελάτε στα μνήματα, σκύψτε και δείτε αυτού του κόσμου την απάτη.

Πού πήγε τώρα η ομορφιά του σώματος και η δόξα που δίνει ο πλούτος;

Πού πήγε η ανόητη έπαρση του βίου; Στ' αλήθεια, μάταια είναι όλα.

Γι' αυτό ας φωνάξουμε στον Σωτήρα μας:

Αυτούς που διάλεξες και απομάκρυνες από τα πρόσκαιρα 

ανάπαυσέ τους, Συ με το απέραντο έλεός Σου.

"Νῦν ἐπὶ τὸν τάφον ὁ ἐπὶ θρόνου, νῦν ὁ ἐν πορφύρᾳ φθορὰν ὑπέδυ· οὐκ ἔτι ἐν θρόνῳ γάρ, ἀλλ' ἐν μνήματι κεῖται, ἴδε, ἐξέλιπε, τὸ βασίλειον κράτος, ἴδε, ὡς ὄναρ, τῶν ἀνθρώπων, παροδεύει ὁ βίος· διὸ κράξωμεν πρὸς τὸν Σωτῆρα· Οὓς ἐξελέξω ἀνάπαυσον, διὰ τὸ μέγα σου ἔλεος".

Τώρα βρίσκεται στον τάφο αυτός που καθόταν στον θρόνο.

Τώρα υφίσταται την φθορά και λιώνει αυτός που φορούσε την πολυτελή πορφύρα.

Δεν κάθεται πια περήφανος στον θρόνο, αλλά κείται άψυχος στο μνήμα.

Δες, χάθηκε η βασιλική δύναμη,

δες, σαν όνειρο περνά και χάνεται ο βίος των ανθρώπων.

Γι' αυτό ας φωνάξουμε στον Σωτήρα μας, μ' όλη μας την δύναμη:

Αυτούς που διάλεξες και πήρες κοντά Σου, ανάπαυσέ τους, Συ με το απέραντο έλεός Σου.*

Λίγο πολύ οι περισσότεροι ξεχνιόμαστε και βουλιάζουμε στην τύρβη αυτού του μάταιου κόσμου. Μας νοιάζουν τα χρήματα, η δόξα, οι ηδονές, η καλοπέραση, η κοινωνική καταξίωση, η επιστημοσύνη. Η έπαρση του βίου, η δόξα του πλούτου, το κάλλος του σώματος, η σταδιοδρομία απορροφούν την έγνοια και τη φροντίδα μας. Κι όμως μια ματιά στον τάφο που είναι η κοινή κατάληξη πάντων  -χωρίς καμιά, μα καμιά εξαίρεση- των ανθρώπων μπορεί να μας επαναφέρει στα συγκαλά μας. Μόνη μας ελπίδα και απαντοχή και απαρασάλευτη σταθερά, ο Σωτήρας μας, ο Χριστός μας, η Ανάστασή μας, η Αιωνιότητά μας, ο αληθινός και αμετακίνητος πλούτος, η ολόφωτη δόξα, η αγέραστη και άλυωτη ομορφιά. Σ' Αυτόν ας καταφύγουμε ζητώντας το απέραντο έλεός Του και για μας και για τους αγαπημένους μας που ήδη πέρασαν στην άλλη ...όχθη!

*Η μετάφραση δεν γίνεται κατά λέξη

Πάτα στη γη ανάλαφρα, διακριτικά

Πάτα στη γη ανάλαφρα, διακριτικά... 

Μην τη στραγγίξεις για να πιεις μονάχα εσύ. 

Σκέψου πόσοι έζησαν πριν από σένα, 

έφαγαν, ήπιαν, ντύθηκαν, χάρηκαν, γέρασαν,

κοιμήθηκαν στο αφράτο χώμα, το ζεστό, 

προσμένοντας αθανασία... 

Μα τον σεβάστηκαν της γης τον θησαυρό, 

τον κληροδότησαν σε σένα και σε μένα. 

Εσύ στα εγγόνια, στα πικρά παιδιά σου, τι θ' αφήσεις;

Πάτα στη γη ανάλαφρα, διακριτικά... 

Ακολουθεί κι η επόμενη γενιά...

Ο Μέγας Κωνσταντίνος και η Α΄Οικουμενική Σύνοδος

Το έψαχνα για να το αναρτήσω την περασμένη Κυριακή που ετιμάτο η μνήμη των 318 θεοφόρων Πατέρων της Α΄Οικουμενικής Συνόδου. Το βρήκα σήμερα και το αναρτώ ετεροχρονισμένα.

 Μια από τις σπουδαιότερες ενέργειες του Κωνσταντίνου ήταν η σύγκληση της Α΄Οικουμενικής Συνόδου για την εξέταση του δογματικού ζητήματος που είχε προκύψει από τη διδασκαλία του Αρείου.

Ο ίδιος δεν μπορεί να ανεχθεί ούτε να καταλάβει τις ενδοεκκλησιαστικές έριδες - οι οποίες πολύ συχνά είχαν και προσωπικό εμπαθή χαρακτήρα- για τις οποίες εκφράζει απέχθεια. Δεν είναι δυνατόν να ερίζουν και να έχουν τόση έχθρα οι επίσκοποι, που έπρεπε να έχουν υποδειγματική αγάπη και ταπείνωση. Πίστευε ο Κωνσταντίνος ότι ο Χριστιανισμός ήταν ενωτικός και μ' αυτόν θα ειρήνευε και θα σωζόταν ο κόσμος. Τώρα απογοητεύεται από τις διαμάχες. Θέλει να βάλει ένα τέλος, αλλά χωρίς να υπεισέλθει στην ουσία τους γιατί έχει επίγνωση ότι είναι άσχετος με τα δογματικά. Θα μπορούσε να νομοθετήσει, αλλά αυτό το θεωρούσε βάναυση παρέμβαση σε μια υπόθεση που δεν ήταν κρατική. Αποφασίζει λοιπόν με τη συμβουλή κάποιων ιεραρχών να καλέσει σε εσωτερικό διάλογο τους θρησκευτικούς λειτουργούς και να συστήσει έτσι το υπέρτατο συλλογικό όργανο της Εκκλησίας, την Οικουμενική Σύνοδο.

Η Εκκλησία πρέπει να ρυθμίζει μόνη της τα του οίκου της συνοδικά, αλλά με την υποστήριξη του κράτους.

Ο αυτοκράτορας αυτοκαταργείται, αλλά κάνει ό,τι μπορεί για να επιτύχει η Σύνοδος. Εκδίδει διάταγμα και με προσωπικές επιστολές το αποστέλλει σε όλους τους επισκόπους όλων των επαρχιών, Ανατολής και Δύσης. Το διάταγμα ήταν περίπου το εξής:

“Νικητής Κωνσταντίνος, Μέγιστος Σεβαστός,

προς τους απανταχού επισκόπους

Τίποτα δεν είναι τιμιότερο για μένα από τη θρησκεία. Αυτό πιστεύω πως είναι φανερό σε όλους... Αρχικά συμφώνησα να γίνει η Σύνοδος στην Άγκυρα της Γαλατίας. Τελικά νομίζω πως είναι καλύτερα να γίνει στη Νίκαια της Βιθυνίας... Θα είμαι κι εγώ πλησίον ως θεατής και συμμέτοχος σε οτιδήποτε συμβεί. Ζητώ από όλους σας, αγαπητοί μου αδελφοί, να συνταχθήτε όλοι το συντομότερο στην πόλη της Νίκαιας. Ο Θεός να σας φυλάττει...”

Μαζί με την επιστολή και το διάταγμα ο Κωνσταντίνος στέλνει αυτοκρατορικά οχήματα σε όλες τις επαρχίες για να διευκολύνει τη μεταφορά των επισκόπων και των ακολουθιών τους. Δεν συμμετείχαν οι περισσότεροι των δυτικών επαρχιών, ούτε ο επίσκοπος Ρώμης. Έτσι η Σύνοδος αποτελέστηκε κυρίως από τους επισκόπους των ελληνικών και εξελληνισμένων περιοχών.

Σιγά-σιγά καταφθάνουν στη Νίκαια οι επίσκοποι. Οι περισσότεροι είναι γηραιοί, πληγωμένοι και βασανισμένοι από τα πρόσφατα μαρτύρια. Έρχονται με ελπίδες για την ειρήνευση της Εκκλησίας, αλλά και με τον πόθο να γνωρίσουν από κοντά αυτόν τον θαυμάσιο αυτοκράτορα που κατέπαυσε τους εναντίον τους διωγμούς. Περίπου 318 πατέρες συγκεντρώθηκαν στη Νίκαια κατά τη μαρτυρία του Μεγάλου Αθανασίου και φιλοξενήθηκαν αβραμιαία από την αυτοκρατορική μέριμνα. Η τυπική έναρξη έγινε στις 14 Ιουνίου του 325.

Ο Κωνσταντίνος πήρε το λόγο και είπε τα εξής:

“Χρωστώ ευγνωμοσύνη, ω φίλοι, στον Βασιλέα των όλων, διότι μου χάρισε την παρούσα στιγμή, ώστε να σας δω όλους μαζί συναθροισμένους σε κοινή ομοφροσύνη. Κανένας βάσκανος εχθρός να μη λυμαίνεται τα αγαθά μας. Τώρα που παραμερίστηκε η θεομαχία των τυράννων, να μη βρει άλλο τρόπο ο φιλοπόνηρος δαίμονας να υποβάλλει βλασφημίες. Γιατί η εμφύλια στάση της Εκκλησίας είναι χειρότερη από κάθε πόλεμο. Οι συγκρούσεις αυτές φαίνονται πιο λυπηρές από τις πολεμικές συγκρούσεις. Όταν κέρδισα τις νίκες με τη βοήθεια του Υψίστου έκρινα ότι πρέπει να ευγνωμονώ συνεχώς το Θεό και να συμμετέχω στη χαρά που είχατε δι' εμού. Μόλις έμαθα για τις έριδές σας δεν θεώρησα το θέμα δευτερεύον. Βιάστηκα να βρω θεραπεία γι' αυτό σας κάλεσα. Χαίρομαι που σας βλέπω εδώ συγκεντρωμένους. Εύχομαι να ενωθείτε ψυχικά σε μια ειρηνική συμφωνία, να λύσετε τον κόμβο της αντιλογίας με την ειρήνη του Θεού. Έτσι και στον Θεό θα αρέσετε και σε μένα τον συνθεράποντά σας θα δώσετε υπερβολική χαρά...”

Μ' αυτά τα λόγια ο Κωνσταντίνος προσπάθησε να θέσει όλο το θέμα στη βάση της αγάπης του Θεού.

Πριν ακόμα αγγίξουν το επίμαχο θέμα των κακοδοξιών του Αρείου άρχισαν οι επίσκοποι να αλληλοκατηγοριύνται για προσωπικά ζητήματα.  Εκτοξεύονταν βαριές κατηγορίες από κάθε πλευρά. Ο Κωνσταντίνος τα είχε χαμένα. Άκουγε με θλίψη. Πέρασαν ώρες και ημέρες με μικρότητες. Κάποια στιγμή ο αυτοκράτορας πήρε πάλι το λόγο. “Παρακαλώ, άγιοι πατέρες, για να μην εξαντληθούμε στις αλληλοκατηγορίες, γράψτε όλοι τα παράπονά σας και φέρτε μου τα έγγραφα να τα μελετήσω και να δω τι μπορώ να κάνω για όλα τα θέματα που θίγετε”. Σε μια συγκεκριμένη ημέρα οι περισσότεροι επίσκοποι παρέδωσαν στο βασιλέα λιβέλλους, όπου κατηγορούσαν πρόσωπα και πράγματα. Την επόμενη ημέρα πήρε πάλι το λόγο ο Κωνσταντίνος: “Δεν είναι σωστό εγώ όντας ένας απλός άνθρωπος να ακούω ιερείς και επισκόπους να αλληλοκατηγορούνται. Πήρα τους λιβέλλους σας, αλλά δεν τους διάβασα. Εμπρός, λοιπόν ανάψτε εδώ μπροστά μου μια φωτιά”. Πράγματι ανάφθηκε η φωτιά κι ο ίδιος ο αυτοκράτορας πέταξε για να καούν όλα τα λιβελλογραφήματα . “Έτσι διαγράψετε τα σφάλματα των άλλων, πατέρες. Ας μιμηθούμε όλοι τη θεία φιλανθρωπία. Να συγχωρέσουμε ό ένας τον άλλον. Να ασχοληθούμε μονοιασμένοι και ενωμένοι με το σοβαρό θέμα που μας απασχολεί. Επιτρέψτε μου. Αν έβλεπα με τα μάτια μου τον επίσκοπο να μοιχεύεται, θα τον σκέπαζα με τη βασιλική αλουργίδα μου για να μη βλάψει η αμαρτία του ιερωμένου τους πιστούς”.

Κάπως έτσι μπόρεσε να σταθεί και να ολοκληρωθεί η Σύνοδος η οποία χάρη κυρίως στην ευγλωττία και μαχητικότητα του Αθανασίου του Μεγάλου κατέληξε ομόφωνα στη σύνταξη των πρώτων επτά άρθρων του Συμβόλου της Πίστεως, των σχετικών με τον Υιό. Κάθε του λέξη έχει τη βαρύτητα της αλήθειας και της θεϊκής φώτισης. Για κάθε γιώτα του κειμένου δόθηκε μάχη.

Όταν συναποφασίστηκαν τα άρθρα του Συμβόλου ο Κωνσταντίνος πήρε στα χέρια του το κείμενο, σηκώθηκε όρθιος και με τρεμάμενα από τη συγκίνηση χείλη το διάβασε δυνατά, καθαρά, μεγαλόπρεπα. Οι αρχιερείς δάκρυσαν. Ο αυτοκράτορας που θεωρητικά ήταν έξω από τη Θεία Χάρη τους συγκάλεσε, τους ομονόησε και τώρα προσφέρει το μεγαλύτερο δώρο στον Εσταυρωμένο, την ομολογία της θεότητάς Του, της ενανθρώπησης, της Σταυρώσης, της Ανάστασης. Διπλή η προσφορά του Κωνσταντίνου στην Εκκλησία. Κατέπαυσε τους διωγμούς που είχαν επιβληθεί από την άθεη εξουσία. Κατέπαυσε και τις έριδες που ξεκίνησαν από τη θρησκευτική μισαλλοδοξία.

Ας αναφέρουμε και κάποια δευτερεύοντα, αλλά καίρια θέματα που ρυθμίστηκαν με τη βοήθεια του Κωνσταντίνου στην Α΄Οικουμενική Σύνοδο. Πρέπει να πούμε ότι η Εκκλησία στα πρώτα της βήματα μετά τους διωγμούς δεν ήταν εύκολο να οργανωθεί και να συνταχθεί. Επικρατούσε μεγάλη ακαταστασία. Δεν υπήρχαν τυπικές διατάξεις ώστε να περιφρουρείται η λατρεία. Κάθε περιοχή, για παράδειγμα, γιόρταζε το Πάσχα σε διαφορετική ημερομηνία. Οι επίσκοποι φιλονικούσαν ακόμα και γι' αυτό. Έρχεται λοιπόν ο Κωνσταντίνος έμπειρος στην κοσμική διοίκηση και βοηθά στη συγκρότηση της διοίκησης της Εκκλησίας. Προτείνει στη Σύνοδο την Κυριακή ως επίσημη ημέρα λατρείας για όλη την αυτοκρατορία και την Παρασκευή ως ημέρα νηστείας. Την εβδομάδα των Παθών προτείνει να σταματούν οι εργασίες για να συμμετέχουν οι πιστοί με κατάνυξη και μετάνοια στα Πάθη. Με τη βοήθεια αστρονόμων προτείνει τον κοινό εορτασμό του χριστιανικού Πάσχα την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Όλα αυτά έγιναν δεκτά από τους Πατέρες.

 Επίσης σ' αυτή τη Σύνοδο τέθηκε το θέμα της αγαμίας όλων  των κληρικών. Κανείς δεν τολμούσε να μιλήσει υπέρ του εγγάμου, παρόλο που οι πιο πολλοί ήσαν έγγαμοι, για να μην θεωρηθούν σαρκολάτρες. Πήρε το λόγο ο Παφνούτιος, άγαμος, κάτισχνος, ηλικιωμένος και είπε τα εξής: “Ο γάμος, Άγιοι Πατέρες είναι από το Θεό ευλογημένος. Η συζυγική σχέση είναι σωφροσύνη. Ας μη φορτώσουμε στους κληρικούς δυσβάσταχτο φορτίο κι ας μην τους οδηγήσουμε στην παρανομία. Όσοι χειροτονούνται μετά το γάμο να μη χωρίζουν από τις πρεσβυτέρες τους. Όσοι βέβαια άγαμοι όντας χειροτονήθηκαν ας μην παντρεύονται μετά τη χειροτονία τους”. Με τα σοφά λόγια του Παφνούτιου συντάχθηκαν όλοι οι επίσκοποι και η ιστορική πορεία του ορθόδοξου κλήρου απέδειξε ότι η απόφαση αυτή ήταν πολύ ορθή.

Μετά την Σύνοδο ο Κωνσταντίνος θέλησε να γνωρίσει από κοντά τον Γέροντα Παφνούτιο, ο οποίος είχε μόνο ένα μάτι. Το άλλο το είχε χάσει σε βασανιστήρια στην εποχή των διωγμών. Μεταξύ τους διημείφθη ο εξής διάλογος:

-Από πού είσαι, πάτερ;

-Είμαι επίσκοπος σε μια πόλη των Άνω Θηβών στην Αίγυπτο.

-Είχα πάει στην Αίγυπτο με τον Διοκλητιανό. Θαύμασα την πόλη του Αλέξανδρου. Λαχταρούσα να ξαναεπισκεφθώ την Αλεξάνδρεια, αλλά η λαχτάρα μου ανακόπηκε από τις εκκλησιαστικές διαμάχες που κυρίως εκεί ξέσπασαν. Δεν θέλω να πάω στην πόλη όπου έσβησε το όνειρο της ενότητας.

Ο Παφνούτιος λυπήθηκε πολύ. Δάκρυα κυλούσαν από το ένα του μάτι. Ο Κωνσταντίνος πάλι τον ρώτησε:

-Πώς έχασες το μάτι σου, τίμιε πάτερ;

Μετά από λίγη σιωπή ο γέροντας απάντησε διστακτικά:

-Το ένα μάτι το πρόσφερα θυσία στο Χριστό και το άλλο μου το άφησε ο Θεός και μου χάρισε και τη ζωή για να απολαύσω τη βασιλεία σου.

Ήταν η σειρά του Κωνσταντίνου να συγκινηθεί και να δακρύσει. Κι ο Παφνούτιος συνέχισε:

-Τι να πω και τι να λαλήσω; Απορώ και εξίσταμαι με όσα οικονόμησε ο Θεός και ζούμε τον τελευταίο καιρό. Πριν από δυο δεκαετίες ήμασταν άθλιοι, πεταγμένοι στις φυλακές, ρακένδυτοι, δυστυχείς, θλιβεροί. Έτσι βρέθηκε κι ο φτωχός Παφνούτιος μπροστά στον άρχοντα Αρριανό. Ο ίδιος ο άρχοντας στον παροξυσμό της οργής του βύθισε το δόρυ του στο μάτι μου. Λιποθύμησα από τον υπερβολικό πόνο κι έπεσα σαν νεκρός. Δεν μου έδωσε σημασία, δεν έκαμε τον κόπο να με αποτελειώσει.

Ο Κωνσταντίνος αγκάλιασε τον γέροντα και τον φίλησε στη θέση του εξορυγμένου του ματιού.

-Ω μάρτυς Παφνούτιε, ω κακουργήματα ανείπωτα της Ρώμης.

-Και τώρα, Βασιλεύ, συνέχισε ο Παφνούτιος, πώς να μη συγκινούμαστε μπροστά στην ημερότητά σου. Μας τιμάς, μας σέβεσαι, ακούς εμάς τους δυστυχείς. Τι θαύμα της Πρόνοιας και της μεγαλοσύνης του Θεού. Εκείνος σε διάλεξε και σε φωτίζει. Μακάρι να σε καθοδηγεί και να σε υπερδοξάσει στη Βασιλεία Του.

-Να εύχεσαι, πάτερ Άγιε.

 

Διασκευή από το βιβλίο “Ο πατήρ της Ρωμιοσύνης” Ολυμπιάδος Ντίτορα