Η Ακολουθία των Μεγάλων Ωρών

Διαβάζονται την Παραμονή των Χριστουγέννων το πρωί -ή και το απόγευμα της προπαραμονής των Χριστουγέννων- οι Μεγάλες Ώρες. Ίσως για πολλούς να είναι μια άγνωστη ακολουθία. Ας την γνωρίσουμε.

Οι Ώρες είναι σύντομες καθημερινές ακολουθίες που περιλαμβάνονται στο βιβλίο Ωρολόγιον της Εκκλησίας. Είναι τέσσερις, η Πρώτη, η Τρίτη, η Έκτη και η Ενάτη και παραπέμπουν στο βυζαντινό και ρωμαϊκό ωρολόγιο. Έτσι:

Η Πρώτη Ώρα, που αντιστοιχεί προς την σημερινή 6η πρωϊνή,  μας υπενθυμίζει την παράδοση του Κυρίου μας, μετά την σύλληψή του, νωρίς το πρωί, στον Πιλάτο. Η ακολουθία 

πε­ριέχει και δοξολογία επί τη ανατολή του ηλίου για να μας υπενθυμίζει και τον Ήλιο της Δικαιοσύνης, τον Κύριό μας, γι' αυτό και η ευχή της Πρώτης Ωρας είναι: «Χριστέ, το φως το αληθινόν το φωτίζον και αγιάζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον σημειωθήτω εφ΄ημάς το φως του προσώπου σου, ίνα εν αυτώ οψώμεθα φως το απρόσιτον...».

Η Τρίτη Ώρα, που αντιστοιχεί στην 9η πρωϊνή, μας υπενθυμίζει την κάθοδον του Αγίου Πνεύματος, γι' αυτό και το τροπάριο της τρίτης ώρας είναι: «Κύριε, ο το πανάγιόν σου Πνεύμα εν τη τρίτη ώρα τοις Άποστόλοις σου καταπέμψας τούτο, αγαθέ, μη αντανέλης αφ' ημών αλλ' εγκαίνισον ημίν τοις δεομένοις σου».
Η Έκτη Ώρα, συμβαίνει περίπου την 12η μεσημβρινήν και μας υπενθυμίζει την ώρα της σταυρώσεως και του σκότους το όποιον εκάλυψε την κτίση, γι΄αυτό και το τροπάριο της έκτης ώρας είναι: «Ό εν έκτη ήμερα τε και ώρα τω Σταυρώ προσηλώσας την εν τω Παραδείσω τολμηθείσαν τω Αδάμ αμαρτίαν, και των πταισμάτων ημών το χειρόγραφον διάρρηξον Χριστέ ο Θεός, και σώσον ημάς».
Η Ενάτη Ώρα, είναι αυτή της 3ης άπογευματινής κατά το σύγχρονο ωρολόγιό μας και μας υπενθυμίζει την ώρα του επί του Σταυρού θανά­του του Κυρίου μας. Γι΄αυτό και το τροπάριο της ενάτης Ώρας είναι: «Ό εν τη ενάτη ώρα δι' ημάς σαρκί του θανάτου γευσάμενος, νέκρωσον της σαρκός ημών το φρόνημα, Χριστέ ο Θεός, Και σώσον ημάς». Ή ακολουθία της Θ΄ περιέχει ακόμη και την υπέροχη εκείνη ευχή του Μεγάλου Βασιλείου ή οποία λέγει: «Δέσποτα Κύριε, Ιησού Χριστέ, ο Θεός ημών ο μακροθυμήσας επί τοις ημών πλημμελήμασι. και άχρι της παρούσης ώρας αγαγών ημάς...»

Καθημερινά οι Ώρες διαβάζονται στα Μοναστήρια μας που ακολουθούν το πατροπαράδοτο βυζαντινό Τυπικό. Στους ενοριακούς ναούς κάποιες φορές.

«Μεγάλες Ώρες» ονομάζονται οι ακολουθίες των Ωρών όπως τελούνται σε τρεις διακεκριμένες ημέρες του λειτουργικού έτους, συγκεκριμένα την Μεγάλη Παρασκευή, την παραμονή των Χριστουγέννων και την παραμονή των Θεοφανείων. Κατά βάση αποτελούν μία σταδιακή εξέλιξη των κανονικών ακολουθιών των Ωρών των υπολοίπων ημερών του χρόνου, ωστόσο συγκρινόμενες με αυτές είναι μεγαλύτερες σε έκταση με εκλεκτό περιεχόμενο. Αυτό που τις διαφοροποιεί ιδιαίτερα είναι η προσθήκη τριών ιδιομέλων και τριών αναγνωσμάτων, της Προφητείας, του Αποστόλου και του Ευαγγελίου, τα οποία αναφέρονται στην επικείμενη εορτή. 

Τα ιδιόμελα τω Ωρών είναι εξαιρετικά ποιήματα. Παραθέτω τα δοξαστικά. Τα τρία πρώτα περιγράφουν το μαρτύριο του μνήστορος Ιωσήφ, τις ισχυρές αμφιβολίες του, το όνειδος που θα αντιμετώπιζε, αλλά και την αλλαγή της στάσης του και την βεβαιότητά του για το εκ Θεού θαυμάσιον, το τελούμενον εν τη Παρθένω. Το τέταρτο μας θυμίζει το συγκλονιστικό "Σήμερον κρεμάται επί ξύλου" της Μεγάλης Πέμπτης. Με τις φοβερές αντιθέσεις περιγράφεται το μεγαλείο της κενώσεως, της θεϊκής συγκαταβάσεως. Υπέροχη υμνογραφία από φωτισμένους υμνογράφους και μελωδούς.

Τάδε λέγει Ἰωσὴφ πρὸς τὴν Παρθέvον΄ Μαρία, τί τὸ δρᾶμα τοῦτο, ὃ ἐν σοὶ τεθέαμαι; ἀπορῶ καὶ ἐξίσταμαι, καὶ τὸν νοῦν καταπλήττομαι! Λάθρα τοίνυν ἀπ’ ἐμοῦ, γενοῦ ἐν τάχει. Μαρία, τί τὸ δρᾶμα τοῦτο, ὃ ἐν σοὶ τεθέαμαι; ἀντὶ τιμῆς αἰσχύνηv, ἀντ’ εὐφροσύvης, τὴv λύπηv, ἀντὶ τοῦ ἐπαινεῖσθαι, τὸν ψόγον μοι προσήγαγες. Οὐκ ἔτι φέρω λοιπόν, τὸ ὄνειδος ἀvθρώπωv΄ ὑπὸ γὰρ Ἱερέων ἐκ τοῦ ναοῦ, ὡς ἄμεμπτον Κυρίου, σὲ παρέλαβοv΄ καὶ τί τὸ ὁρώμεvον;

Ἰωσήφ, εἰπὲ ἡμῖν, πῶς ἐκ τῶν ἁγίων ἣν παρέλαβες Κόρην, ἔγκυοv φέρεις ἐν Βηθλεέμ; Ἐγὼ φησι, τοὺς Προφήτας ἐρευνήσας, καὶ χρηματισθεὶς ὑπὸ Ἀγγέλου, πέπεισμαι, ὅτι Θεὸv γεννήσει ἡ Μαρία ἀνερμηνεύτως΄ οὗ εἰς προσκύνησιν, Μάγοι ἐξ Ἀvατολῶν ἥξουσι, σὺν δώροις τιμίοις λατρεύοντες. Ὁ σαρκωθεὶς δι’ ἡμᾶς, Κύριε, δόξα σοι.

Δεῦτε χριστοφόροι λαοὶ κατίδωμεν, θαῦμα πᾶσαν ἔννοιαν, ἐκπλῆττον καὶ συνέχον΄ καὶ εὐσεβῶς προσκυνοῦντες, πίστει ἀνυμνήσωμεν. Σήμερον πρὸς Βηθλεέμ, ἐγκυμονοῦσα Κόρη παραγίνεται, τοῦ γεννῆσαι τὸν Κύριον΄ χοροὶ δέ, Ἀγγέλων προτρέχουσι. Καὶ ταῦτα βλέπων ἐβόα, Ἰωσὴφ ὁ Μνήστωρ΄ Τὶ τὸ ἐν σοὶ ξένον μυστήριον Παρθένε; καὶ πῶς μέλλεις λοχεῦσαι, ἡ ἀπειρόζυγος Δάμαλις;

• Σήμερον γεννᾶται ἐκ Παρθένου, ὁ δρακὶ τὴν πᾶσαν ἔχων κτίσιν.
• Ῥάκει καθάπερ βροτὸς σπαργανοῦται, ὁ τῇ οὐσίᾳ ἀναφής.
• Θεὸς ἐν φάτνῃ ἀνακλίνεται, ὁ στερεώσας τοὺς οὐρανοὺς πάλαι κατ’ ἀρχάς.
• Ἐκ μαζῶν γάλα τρέφεται, ὁ ἐν τῇ ἐρήμῳ Μάννα ὀμβρίσας τῷ Λαῷ.
• Μάγους προσκαλεῖται, ὁ Νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας.
• Δῶρα τούτων αἵρει, ὁ Υἱὸς τῆς Παρθένου.
• Προσκυνοῦμέν σου τὴν Γένναν, Χριστέ.
• Δεῖξον ἡμῖν καὶ τὰ θεῖά σου Θεοφάνεια.